ژنتیک پزشکی : تدریس فصل شانزدهم ژنتیک پزشکی امری (ایمری)
هولوپروزنسفالی (Holoprosencephaly): اختلال شدید و اغلب کشنده که به دلیل کمبود شکاف مغز جلویی جنینی (پیش مغز، Prosercephalon ) ایجاد میشود
هولوپروزنسفالی (HPE) مالفورماسیون ساختاری مغز است که با جدا شدن ناکامل یا عدم تفکیک مغز پیشین[۱] طی حاملگی همراه است. هولوپروزنسفالی به سه نوع کلاسیک، متمایز میشود
- HPE غیر لوبی (Alobar): شدیدترین نوع. شامل عدم تفکیک نیمکرههای مغز از یکدیگر، فقدان شیار بین نیم کرهای و یک بطن منفرد (به جای دو بطن جانبی)
- HPE نیمه لوبی (Semilobar): لوبهای پیشانی و آهیانهای چپ و راست در هم ادغام شدهاند. شیار بین نیمکرهای فقط در بخش خلفی وجود دارد.
- HPE لوبی (Lobar): ملایم ترین نوع. نیمکرههای مغز و بطنهای جانبی تا حد زیادی از هم تفکیک شده اند. فقط در قدامی ترین بخش لوبهای پیشانی عدم تفکیک وجود دارد.
انواع هولوپروزنسفالی از نظر اتیولوژی
تریزومی۱۳ (رایج‌ترین)
حذف‌های ۷q36, 2p21,18p و ۲۱q22.3
مضاعف‌شدگیpter ۳p24 –
مضاعف‌شدگی یا حذف ۱۳q
تری پلوئیدی
۱٫سندرم دی جرج/ ولوکاردیوفاشیال
۲٫سندرم SLOS با وراثت اتوزومی مغلوب و همراه با سطوح کم کلسترول ( در اثر کمبود ۷-دهیدروکلسترول ردوکتاز)
*کلسترول برای عملکرد طبیعی خانواده ژنی توسعه‌ای و تکوینی Hedgehog ضروری است.
جهشهای هتروزیگوس در ژن‌های زیر درجات متغیر شامل میکروفرم‌های خفیف با علایم فقدان شامه تا شکل کشنده را موجب میشود:
- Sonic Hedgehog (SHH) بر روی ۷q36: بیشترین نقش را دارد و مسئول ۲۰٪ همه‌ی موارد خانوادگی و ۱-۱۰٪ موارد ایزوله است.
- ZIC2 بر روی ۱۳q32
- SIX3 بر روی ۲p21
*رخداد دوباره در خواهربرادرها اگر به خاطر SLOS نباشد به‌دلیل جهشهای سلول‌های رده زایا در این ژن‌ها است.
* همبستگی هولوپروزنسفالی با دیابت مادری (که به سختی کنترل میشود) ناهمگنی ژنتیکی آن را توجیه میکند.
علائم ریز در هولوپروزنسفالی
HPE غالب اتوزومی غیر سندرمی غیر کروموزومی دارای نفوذ ناکامل و بروز بسیار متغیر حتی در درون یک خانواده می باشد. افرادی با هوش و معاینات فیزیکی نرمال ممکن است پس از اینکه صاحب فرزندی با ابتلای شدید شدند، مورد آزمایش قرار گرفته و وجود جهشهای بیماریزا در آنها تشخیص داده شود. علائم خرد و یافته های جزئی محتمل عبارتند از:
- هایپوتلوریسم
- دندان پیش منفرد در بالا
- فقدان حس بویایی/کاهش حس بویایی به همراه فقدان پیاز بویایی
- پل بینی باریک
- زبان کوچک دوشاخه
نقایص لوله عصبی (NTD=Neural Tube Defects): ناشی از خاتمه ناقص تکامل لوله عصبی در خلال اولین ماه دوره رویانی هستند نظیر Spina Bifida و Anencephaly.
آنانسفالی، فقدان مادرزادی طاق جمجمه به صورت عدم وجود نیمکرههای مغزی یا وجود کاهش‌یافته توده‌های کوچک است.
- کمبود در انتهای بالای لوله عصبی در حال تکامل موجب آنانسفالی یا انسفالوسل می‌گردد که منجر به مرگ تا چند ساعت پس از تولد میشود.
- کمبود در انتهای پائینی لوله عصبی در حال تکامل موجب آسیب نخاعی مانند میلوسل یا مننگومیلوسل خاجی – کمری می‌گردد و منجر به فلج نسبی یا کامل اندام‌های پائینی با آسیب توانایی در کنترل تحریکات روده و مثانه میشود.
انواع نقایص لوله عصبی از نظر سبب‌شناسی
تریزومی۱۳
تریزومی۱۸
در هردو مورد NTD ها بروز۱۰-۵٪ نشان می‌دهند.
سندرم Meckel-Gruber که علایم آن انسفالوسل همراه با کلیه‌های پلی‌کلیستیک و پلی‌داکتیلی است.
- ایزوله که اکثراً وراثت چندعاملی دارند و درصد بیشتری از NTD ها را سبب می‌شوند. خطر رخداد دوباره برای بستگان درجه اول برابر با بروز جمعیت محلی متغیر و ۵-۴٪ است. در انگلستان، بیشترین مقدار بروز در افراد با منشا Celtic دیده میشود.
عوامل ژنتیکی مستعدکننده:
- پلی‌مورفیسم رایج ۶۷۷C>T در ژن متیلن تتراهیدروفولات ردوکتاز (MTHFR): کاهش فعالیت MTHFR ←کاهش مقادیر فولات پلاسما (عامل مستعدکننده NTD های شناخته‌شده)
- تعامل بین جهشهای PAX1 و ژن فاکتور رشد مشتق از پلاکت آلفا (PDGFRA) ← در موش در ۱۰۰٪ جنین‌های با جهش دوگانه (وراثت دی‌ژنیک) NTDهای شدید بروز میکند.
عوامل محیطی مستعدکننده:
- وضعیت اجتماعی – اقتصادی ضعیف
- امبریوپاتی اسید والپروئیک
- تعداد بارداری زن
*مصرف مکمل‌های غذایی چندویتامینی در زمان بارداری، خطر رخداد دوباره را در زن دارای یک فرزند مبتلا ۷۵-۷۰٪ کاهش می‌دهد (اسیدفولیک عامل موثر است).
[۱] Forebrain
مطالب مرتبط:
مقالات و مطالب مرتبط با ژنتیک پزشکی
کارشناسی ارشد ژنتیک انسانی در یک نگاه، تعریف، رشته های مجاز، دروس و ضرایب، منابع، زمان آزمون ۹۷-۹۶
منابع مطالعاتی کنکور کارشناسی ارشد ژنتیک انسانی
کلاس های آمادگی کنکور کارشناسی ارشد ژنتیک انسانی
در پایان به دانشجویانی که تمایل دارند از مباحثی که از ژنتیک پزشکی ایمری در کانال ژنتیک پزشکی متعلق به همین سایت تدریس می شود استفاده کنند پیشنهاد می گردد از طریق این لینک به کانال ژنتیک پزشکی بپیوندند.
