ژنتیک پزشکی : تدریس فصل شانزدهم ژنتیک پزشکی امری (ایمری) جلسه سوم

ژنتیک پزشکی دلایل ژنتیکی بدریختی

ناهنجاری‌های کروموزومی: مسئول ۶٪ همه‌ ناهنجاری‌های مادرزادی تشخیص داده شده است.

نقایص تک ژنی: مسئول ۵/۷٪ همه‌ی ناهنجاری‌های مادرزادی است.

وراثت چندعاملی: مسئول اکثر ناهنجاری‌های مادرزادی و بیشتر بدریختی‌های ایزوله است.

ناهنجاری‌های کروموزومی

هر مقدار محسوسی از عدم تعادل اتوزومی موجب ناهنجاری توسعه‌ای – تکوینی و ساختاری شدید و در موارد شدید منجر به سقط خودبه‌خودی اولیه می‌شود.

الگوهای توجیه‌کننده نقش ناهنجاری‌های کروموزومی در بدریختی‌ها:

• الگوی جمعی یا افزایشی (Additive model): ناشی از تاثیرات وابسته به مقدار ژن‌های اختصاصی می­باشد.
• الگوی تعاملی (Interactive model): ناشی از به‌وجود آمدن ناپایداری تکوینی عمومی توسط شمار زیادی از فراورده‌های ژنی توسعه‌ای- تکوینی ناهنجار  می­باشد.

 نقایص تک ژنی

انواع اثر:

• ایزوله (غیرسندرمی): درگیری تنها یک اندام یا سیستم
• سندرم‌های ناهنجاری مادرزادی چندگانه: درگیری بسیاری از اندام‌ها که سیستم‌های درگیر هیچ ارتباط جنین‌شناختی آشکاری ندارند. مثلا اکتروداکتیلی در شکل ایزوله یک صفت اتوزومی غالب و مغلوب و به ندرت وابسته به جنس و در شکل چندگانه یکی از علایم سندرم EEC (Ectodermal Dysplasia, Ectrodactyly and Cleft Lip/Palate) با وراثت غالب اتوزومی است.

اهمیت شناسایی نقایص تک ژنی:

• نقطه نظر خانواده: دسترسی به مشاوره‌ی درست و آگاهی بستگان از خطرات احتمالی
• نقطه نظر علمی: به‌دست آوردن اطلاعات در مورد لوکوس ژن مستعد برای بدریختی‌های مشابه مبتلا کننده یک اندام (وراثت چندعاملی) در اثر کمبود مولکولی مسبب ناهنجاری تک ژنی ایزوله مانند سندرم نونان (Noonan) و سندرم ساتس (Sotos)

سندرم نونان (NS)

علایم مشابه علایم مربوط به سندرم ترنر مانند قدکوتاه، گردن پرده‌دار، افزایش زاویه‌ در آرنج است. همچنین بیماری مادرزادی قلب، تنگی ریوی (PS=Pulmonary Stenosis، رایج‌ترین آسیب)، ASD و VSD و به ندرت بیش گرمایی کاردیومیوپاتی، دگر ریختی قفسه‌ سینه و صورت مانند هیپرتلوریزم، شیارهای پلکی به سمت پائین و گوش‌های پائین‌تر از حدمعمول، ضعف بنیه (Diathesis: استعداد ذاتی نسبت به یک بیماری ویژه) و مشکلات یادگیری در   موارد است.

بروز: ۱ در ۲۰۰۰ تولد

• ژنتیک سندرم نونان
• ژن‌های دخیل:

• ژن PTPN11 رمزکننده پروتئین-تیروزین فسفاتاز نوع غیرگیرنده ۱۱ (جهش این ژن در نصف موارد NS دیده می‌شود) است و بر روی۱۲q22 که فراورده‌ی پروتئینی آن SHP-2 می­باشد.

SHP-2 همراه با SOS1، پیام مثبتی را به RAS-G مخابره می‌کند.

در موارد دارای جهش در این ژن فراوانی بالاتری از PS و کاردیومیوپاتی دیده شده است. مشخصات چهره، در وجود یا فقدان جهش، مشابه‌اند.

• ژن‌های KRAS،MAPZK1 و SOS1 که متعلق به مسیر پیام‌رسانی RAS-MAPK هستند (جهش در این ژن‌ها در افراد مبتلایPTPN11  منفی دیده شده است) (جدول).

جهش در KRAS در NS، منجر به پروتئین‌های K-ras دارای اختلال در پاسخ‌گویی به پروتئین‌های با فعالیت GTP آزی می‌شود.

• سندرم‌های CFC (Cardio – facio- cataneous) و Costello دارای علایم بالینی همپوشان با NS هستند.
• در هردو جهش‌های دگرمنی (بد معنی) و کسب عملکرد (بیشتر جهش‌ها) در اجزای متفاوت مسیر RAS-MAPK رخ می‌دهد.
• اثرات جهش:
• افزایش در تومورهای سفت در سندرم Costello
• تکثیر سلولی در برخی بافت‌ها نظیر هیپرکراتوز (Hyperkeratosis) و پرسازی قرنیه در سندرم CFC

سندرم ساتس  (SS)

یکی از سندرم‌های رشد اضافی است و قبلاً به عنوان ژیگانتیسم (Gigantism) مغزی شناخته می‌شد.

علایم شامل وزن بالا در زمان تولد، ماکروسفالی، مشکلات اولیه‌ در غذا خوردن و هیپوتونی، تاخیر حرکتی و آتاکسی، طول قد معمولی، سن استخوانی بالا، دست‌ها و پاهای بزرگ و بطن‌های مغزی توسعه­یافته (قابل مشاهده باMRI یا CT اسکن)،‌ پیشانی برجسته، هیپرتلوریزم با شیارهای پلکی رو پائین، بینی خاص و چانه نوک‌دار دراز، اسکولیوز در دوران بلوغ

• ژنتیک سندرم ساتس

• ژن دخیل:NSD1 رمزکننده کمک تنظیم کننده همراه گیرنده آندروژن که واجد ۳۲  اگزون بوده و بر روی۵q35  واقع است.
• جهش‌ها: تغییر چهارچوب، حذف ژن و جابه جایی­های متعادل کروموزومی

*جهش‌ها بیشتر خودبه‌خودی رخ می‌دهند و انتقال والد- فرزند نادر است (زیرا اکثر بیماران مشکلات یادگیری دارند).

مطالب مرتبط:

تدریس ژنتیک پزشکی

مقالات و مطالب مرتبط با ژنتیک پزشکی

کارشناسی ارشد ژنتیک انسانی در یک نگاه، تعریف، رشته های مجاز، دروس و ضرایب، منابع، زمان آزمون ۹۷-۹۶

منابع مطالعاتی کنکور کارشناسی ارشد ژنتیک انسانی

کلاس های آمادگی کنکور کارشناسی ارشد ژنتیک انسانی

در پایان به دانشجویانی که تمایل دارند از مباحثی که از ژنتیک پزشکی ایمری در کانال ژنتیک پزشکی متعلق به همین سایت تدریس می شود استفاده کنند پیشنهاد می گردد از طریق این لینک به کانال ژنتیک پزشکی بپیوندند.