تدریس ژنتیک پزشکی : تدریس فصل سوم ژنتیک پزشکی امری (ایمری) جلسه پنجم
عدم تفکیک صحیح در ناهنجاری های کروموزومی
ناهنجاری های کروموزومی به دو دسته ناهنجاری های عددی و ساختاری تقسیم بندی می شوند.
ناهنجاری های عددی به معنای کم یا زیاد شدن تعداد کروموزوم ها می باشد، هرگاه تعداد کروموزوم های کم یا زیاد شده دقیقا برابر با ضریبی از تعداد کروزوم های هاپلوئید نباشه (یعنی یک سری بیست و سه تایی هاپلوئید) در این حالت به این حالت ها آنیوپلوئیدی (Aneuploidy) گفته می شود یعنی تعداد کم یا زیاد شده مضربی از عدد پلوئیدی نیست به همین دلیل پیش وند An به ابتدای اسم این حالت اضافه می شود مثلا در حالت تریزومی یک کروموزوم اضافی وجود دارد برای مثال در تریزومی ۲۱ یک کروموزوم ۲۱ اضافی وجود دارد یعنی سه و مونوزومی به معنای وجود یک کروموزوم از یک کروموزوم خاص در یک سلول می باشد، در حالتی که تعداد زیاد یا کم شده دقیقا مضربی از تعداد کروموزوم های هاپلوئید باشد به این حالت پلی پلوئیدی(Polyploidy) گفته می شود، پلی ضریبی از عدد پلوئیدی می باشد مثلا تریپلوئیدی به معنای سه سری کروموزوم هاپلوئید و تتراپلوئید به معنای چهار سری از کروموزوم های هاپلوئید.
تریزومی ها و مونوزومی ها همانطور که قبلا گفته شد اغلب به علت عدم تفکیک صحیح کروموزوم ها در حین میوز یا میتوز می توانند رخ دهند.
در حالتی که عدم تفکیک صحیح در تقسیم میوز یک رخ داده باشد در این حالت یک گامت دیزومیک ایجاد می شود که در آن هر کدام از کروموزوم ها از یکی از همولوگ های پدری و مادری فرد ایجاد کننده گامت آمده اند و پس از آمیزش و لقاح این گامت با گامت نرمال از والد دیگر سلول تریزومیک حاصل می شود.
اما هرگاه عدم تفکیک صحیح در تقسیم میوز دوم رخ دهد در این حالت گامت دیزومیک حاصل شده شامل دو کروموزومی می باشد که هر دو از یک والد امده اند یعنی در واقع کروماتید های یک کروموزوم والدی می باشند.
عدم تفکیک صحیح که باعث ایحاد ناهنجاری های عددی می شود در اغلب موارد در میوز مادری رخ می دهد و این دلیل منطقی دارد همانطوری که گفته شده میوز یک مادری در سه ماهه اول جنینی شروع شده و پس از آن تا زمان بلوغ و شروع تخمک گذاری متوقف می شود و در این حالت نیز هر تخمکی که رسیده می شود و باید آزاد شود فقط ادامه مرحله میوز را انجام می دهد پس شاید تخمک هایی که تامثلا سن ۴۵ یا ۵۰ سالگی که روند تخمک گذاری ادامه دارد آماده رها سازی نمی شوند پس مشخصا در این حالت سال ها تخمک ها در مرحله دیکتیوتین باقی مانده اند پس در طی این سال ها ممکن است خطا رخ داده و باعت عدم تفکیک صحیح شود پس اغلب دلیل آنیوپلوئیدی ها میوز مادری آن هم میوز یک می باشد.
در حین تاخیر در میوز مادری پروفاز I کامل شده است و تخمک ها در مرحله دیکتیوتین میوزI متوقف می شوند در این حالت کروموزوم های هومولوگ در بی والانت ها دچار نوترکیبی شده اند چون دقیقا در ایمری هم اشاده شده است که نوترکیبی قبل از تولد روی می دهد پس در این مرحله تاخیری کیاسماهای تشکیل شده وظیفه نگه داری دو کروموزوم هومولوگ در کنار هم را دارند، (اما هنگامی که سال های زیادی طول می کشد احتمال دارد کیاسما ها قدرت نگهداری خود را از دست بدهند و کروموزوم ها به صورت نابجا از هم جدا شوند، توجیه خود بنده می باشد).
در امری (ایمری) بیان شده است که هرگاه در بین هومولوگ ها نوترکیبی رخ ندهد به علت عدم تشکیل کیاسما ها عدم تفکیک صحیح بیشتر رخ خواهد داد، همچنین گفته شده با گذشت سال ها تشکیل و عملکرد دوک ها نیز دچار اختلال می شوند که این نیز می تواند به عدم تفکیک صحیح بیانجامد.
عدم تفکیک صحیح در حین میتوز پس از تشکیل زیگوت نیز باعث ایجاد رده های متفاوت سلولی می شود اگر عدم تفکیک صحیح در اولین تقسیم رخ داده باشد دسته ای از سلول های مونوزومیک و دسته ای از سلول های تریزومیک حاصل خواهند شد که احتمال دارد سلول های مونوزومیک دچار مرگ شوند و در این حالت فرد حاصل شده در نهایت یک بیمار تریزومیک خواهد بود (در صورتی که این حالت تریزومیک با تولد منافات نداشته باشد مثل موارد سندرم داون تریزومی ۲۱، پاتو تریزومی ۱۳ و ادوارد تریزومی ۱۸)که گاها رده هایی ازسلول های مونوزومیک نیز در او مشاهده خواهد شده. اما اگر عدم تفکیک صحیح در اولین تقسیم رخ ندهد و در تقسیم های متعاقب رخ دهد دسته ای از سلول های نرمال خواهیم داشت دسته ای تریزومیک و با احتمال کمتر وگاها دسته های مونوزومیک.
هرچه عدم تفکیک صحیح در تقسیمات دیرتری اتفاق بیافتد در این حالت در فرد موزائیک تعداد سلول های نرمال بشتر خواهد بود ولی هرچه این عدم تفککی صحیح در تقسیمات زودتری اتفاق بیافتد تعداد سلول های تریزومیک بیشتر بوده و احتمال مشاهده شدن علائم بیماری در فرد بیشتر خواهد بود.
موزاییسم به معنای حالتی است که در یک فرد بیش از یک نوع رده سلولی وجود داشته باشد
همچنین مکانیسم دیگری که میتواند باعث ایجاد *مونوزومی شود تاخیر آنافازی(Anaphase lag) باشد. در این فرایند کروموزوم ها در میوزI یا کروماتید ها در میوز II یا میتوز در مرحله آنافاز که باید به دوک ها متصل شوند و به یکی از قطب ها بروند و در آنجا درون هسته های تازه تشکیل قرار بگیرند، به هر صورت نتوانسته اند به دوک ها درست متصل شده و به یکی از هسته های جدید تشکیل شده بروند.
در این حالت کروموزوم جامانده درون سیتوپلاسم میکرونوکلئوس تشکیل داده و کم کم از بین می روند(پس سرنوشت کروموزوم تاخیری از بین رفتن می باشد). نتیجه این حالت این است که یکی از هسته های جدید تشکیل شده که بعدا به سلول دختری تبدیل می شود یک کروموزوم از حالت عادی کمتر داشته و مونوزومیک خواهد شد و هسته دیگر کاملاً طبیعی خواهد بود.
انواع ناهنجاری های کروموزومی
مطالب مرتبط :
ژنتیک پزشکی : تدریس فصل سوم ژنتیک پزشکی امری (ایمری) جلسه ششم
تدریس ژنتیک : تدریس فصل سوم ژنتیک پزشکی امری (ایمری) جلسه چهارم
کارشناسی ارشد ژنتیک انسانی در یک نگاه، تعریف، رشته های مجاز، دروس و ضرایب، منابع، زمان آزمون ۹۷-۹۶
منابع مطالعاتی کنکور کارشناسی ارشد ژنتیک انسانی
کلاس های آمادگی کنکور کارشناسی ارشد ژنتیک انسانی
در پایان به دانشجویانی که تمایل دارند از مباحثی که از ژنتیک پزشکی ایمری در کانال ژنتیک پزشکی متعلق به همین سایت تدریس می شود استفاده کنند پیشنهاد می گردد از طریق این لینک به کانال ژنتیک پزشکی بپیوندند.
