تدریس ژنتیک پزشکی : ایمنوژنتیک گروه های خونی

تدریس ژنتیک پزشکی : ایمنوژنتیک گروه های خونی

گروه­ های خونی صفات ساختاری قابل توارث اجزای خون هستند که تنوع ­پذیری ژنتیکی در درون جمعیت را  نشان می ­دهند و توسط آنتی ­بادی­ های ویژه شناسایی می ­شوند. مهم­ترین آنتی ­ژن­ های گروه خونی پروتئین ­ها یا لیپیدهای گلیکوزیله بر روی سطح اریتروسیت­ ها می­ باشند.

۱۴ سیستم گروه خونی متداول در انسان وجود دارد که دارای اهمیت بالینی هستند.

گروه­ های خونی، شاخص آنتی ­ژنی روی سلول های قرمز خون هستند. 

سیستم ABO

در سال ۱۹۰۱ کارل لنداشتاینر برای اولین بار سیستم ABO را توصیف کرد. وی در سال ۱۹۳۰ جایزه نوبل پزشکی را برای این کار دریافت کرد. گروه ­های خونی سیستم ABO نمایانگر مهم­ترین ویژگی گروه خونی به منظور انتقال خون هستند. گروه ­های خونی توسط ژن ABO بر روی کروموزوم ۹ تعیین می ­شوند. گروه­ های خونی A و B نسبت به یکدیگر هم ­غالب هستند ولی هر دو نسبت به گروه خونی O غالب هستند. بر این اساس چهار فنوتیپ اصلی وجود دارد: گروه خونی A (ژنوتیپ AA یا AO)، گروه خونی B (ژنوتیپ BB یا BO)، گروه خونی O (ژنوتیپ OO) و گروه خونی AB (ژنوتیپ AB).

مشخصه خاص سیستم ABO این است که افراد بدون آنتی ژن A یا B همیشه آنتی ­بادی ­های علیه آنتی ژن غایب را در سرم خود تشکیل می­دهند. این امر احتمالا به علت وجود باکتری ­های طبیعی روده است که آنتی ­ژن ­های سطحی مشابهی دارند. از ۳ تا ۶ ماهگی به بعد تمام حاملین گروه خونی A دارای آنتی بادی های گروه B در سرم خود هستند، تمام حاملین گروه خونی B آنتی­ بادی ­های گروه A دارند و تمام حاملین گروه خونی O دارای آنتی ­بادی­های گروه ­های A و B هستند. افراد با گروه خونی AB آنتی­ بادی­ های هیچ­کدام از گروه­های A و B را در سرم خود ندارند.

تکنیک پایه­ ای در شناسایی گروه­ های خونی ABO آزمون آگلوتیناسیون با سرم آزمایش (آنتی-A و آنتی-B؛) است.

تعیین گروه ­های خونی.

سیستم رزوس

سیستم رزوس اریتروسیتی متشکل از مجموع پنج آنتی­ژن­ C، D، E، c و e می­باشد که توسط دو ژن همجوار هومولوگ بر روی کروموزوم lp36 کد می­شوند. اصطلاحات رزوس مثبت (Rh+) و رزوس منفی (Rh-) که بطور معمول استفاده می ­شوند تنها به آنتی ­ژن D اشاره دارد. افراد رزوس مثبت حداقل یک کپی عملکردی از ژن RHD دارند در حالیکه افراد رزوس منفی برای حذف این ژن هوموزیگوس هستند. C/c یا E/e به اپی ­توپ ­های مختلف پروتئین کد شده توسط ژن RHCE اشاره دارد که هر مورد بر اساس دو آلل هم ­غالب مختلف است. همچنین یک جهش بلا اثر نادر ژن RHCE وجود دارد که در حالت هوموزیگوس در ترکیب با حذف هوموزیگوس RHD باعث کم­ خونی همولیتیک مزمن می ­شود.

 درصد افراد رزوس منفی بین گروه ­های مختلف نژادی بسیار متفاوت است. حدود ۱۶% از اروپایی ­ها رزوس منفی هستند در حالیکه تنها ۷ % از آمریکایی ­های آفریقایی­تبار و ۱% از بومیان آمریکا رزوس منفی هستند. افراد رزوس منفی تنها زمانی علیه آنتی ­ژن رزوس آنتی ­بادی می ­سازند که سیستم ایمنی در معرض در معرض این آنتی ­ژن قرار بگیرد. این حالت ممکن است در انتقال خون و در زنان در دوران بارداری با یک فرزند رزوس مثبت به خصوص در طی انجام روش­ های تهاجمی (مانند آمنیوسنتز) و همچنین در زمان زایمان اتفاق افتد.

• شامل سه دسته از آنتی ­ژن های با پیوستگی نزدیک یعنی Cc، Dd و Ee است.
• D دارای خاصیت آنتی­ ژنی بسیار قوی است.
• در افراد به دو حالت Rh⁺ (دارای آنتی­ ژن D) و Rh^–  (فاقد آنتی ­ژن D) وجود دارد.
• انتقال خون Rh⁺   به افراد دارای Rh^– ، موجب تولید آنتی ­بادی های ضد- Rh  می­گردد.

بیماری همولیتیک نوزادی رزوس

• چناچه یک مادر Rh^–، دارای جنین Rh⁺ باشد، در زمان یک سقط خود به خودی یا زمان وضع حمل، گلبول­ های قرمز می­ توانند وارد گردش خون مادر شوند که این مسئله باعث تولید آنتی­ بادی ضد- Rh در مادر می ­شود.
• در بارداری بعدی، با عبور آنتی ­بادی ها از جفت، در صورت Rh⁺ بودن جنین، همولیز گلوبول های قرمز خون جنین رخ می­ دهد که این امر موجب اریتروبلاستوزیس فتالیس (مرگ جنین) و یا کم خونی شدید همولیتیک نوزادی می­گردد.

حل مشکل:

• انتقال خون Rh سازگار در خانم ­های Rh^– در تمام انتقال­ های خونی که صورت می ­گیرد.
• تزریق آنتی­بادیهای Rh یعنی ضد- D به مادر و در نتیجه تخریب سلولهای جنینی موجود در خون مادر، پیش از آنکه مادر حساس شود.

اساس مولکولی گروه خونی رزوس

• دو نوع پلی پپتید مربوط به Rhدر غشای سلول های قرمز وجود دارد، یکی مربوط به D و دیگری مربوط به E وC است.

نتایج تجزیه و تحلیل DNA

رتیکولوسیت های افراد Rh^– هموزیگوس برای dCe، dcE و dce :

• Alternative splicing در ژن CcEe موجب تولید دو رونوشت متفاوت می­گردد:

رونوشت کامل منجر به تولید پلی ­پپتیدهای E و e  می­ گردد که تفاوت آنها در یک جهش نقطه­ ای در اگزون شماره ۵ است.

رونوشت کوتاهتر منجر به تولید پلی ­پپتیدهای C و c می گردد که در اگزون های ۴، ۵ و ۶ و یا اگزون های ۴، ۵ و ۸ پیرایش صورت گرفته است.

• تفاوت C و c ناشی از جایگزینی ۴  آمینواسیدی در اگزون های ۱ و ۲  است.
• توالی بازی پلی ­پپتید Ee، بسیار شبیه به پلی پپتید D است.

(تدریس ژنتیک پزشکی)

مطالب مرتبط:

تدریس ژنتیک پزشکی

کارشناسی ارشد ژنتیک انسانی در یک نگاه، تعریف، رشته های مجاز، دروس و ضرایب، منابع، زمان آزمون ۹۷-۹۶

منابع مطالعاتی کنکور کارشناسی ارشد ژنتیک انسانی

کلاس های آمادگی کنکور کارشناسی ارشد ژنتیک انسانی

در پایان به دانشجویانی که تمایل دارند از مباحثی که از ژنتیک پزشکی ایمری در کانال ژنتیک پزشکی متعلق به همین سایت تدریس می شود استفاده کنند پیشنهاد می گردد از طریق این لینک به کانال ژنتیک پزشکی بپیوندند.